Khơi thông cơ chế BT, loạt dự án cầu - metro tăng tốc
Cầu Cần Giờ, cầu Thủ Thiêm 4, cầu Phú Mỹ 2 cùng nhiều tuyến metro tại TPHCM đang kỳ vọng sớm triển khai sau khi Quốc hội cho phép áp dụng trở lại hợp đồng BT (xây dựng - chuyển giao), tạo điều kiện huy động nguồn lực tư nhân cho các dự án hạ tầng trọng điểm.
Làn sóng đề xuất đầu tư dự án BT tại TPHCM
Anh Nguyễn Văn Thành (phường Thủ Đức) lái ôtô đưa gia đình xuống Cần Giờ tham quan Rừng Sác. Khi đến đường Huỳnh Tấn Phát, anh phải xếp hàng, mất hơn một giờ chờ qua phà Bình Khánh. “Thành phố tính xây cầu Cần Giờ từ lâu nhưng chưa triển khai, kẹt xe liên tục thế này ai còn dám đi cuối tuần nữa!” anh Thành than thở.
Việc xây cầu Cần Giờ đã được TPHCM kiến nghị từ năm 2016 theo mô hình BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao) kết hợp BT (xây dựng - chuyển giao) với tổng vốn khoảng 5.300 tỉ đồng. Khi Luật PPP năm 2020 bỏ hợp đồng BT, dự án buộc phải điều chỉnh phương án.
Đến tháng 12.2023, Sở Giao thông Vận tải (nay là Sở Xây dựng) đã hoàn thiện báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án. Cầu Cần Giờ có tổng chiều dài 7,3km, gồm gần 3km cầu chính và hơn 4,3km đường dẫn; quy mô 6 làn xe, tốc độ thiết kế 60km/h, tổng vốn khoảng 11.000 tỉ đồng theo hình thức BOT. Tuy nhiên, do chưa được cập nhật vào các quy hoạch liên quan, dự án chưa thể trình HĐND TPHCM, tiếp tục chậm thêm 2 năm. Hiện có hai doanh nghiệp trong nước đề xuất xây dựng cầu theo hình thức BT.
Tình cảnh tương tự cũng diễn ra với cầu Thủ Thiêm 4, khi TPHCM đã xin chỉ định nhà đầu tư theo hợp đồng BT từ năm 2017 với tổng vốn hơn 5.200 tỉ đồng.
Năm 2023, Sở GTVT khi đó đã đề xuất 5 phương án tĩnh không cho cầu Thủ Thiêm 4, với tổng mức đầu tư sơ bộ từ 4.365 đến 8.953 tỉ đồng theo hợp đồng BOT. Dù vậy, đến nay dự án vẫn chưa thống nhất được tĩnh không, tiếp tục chậm tiến độ. Hiện cầu Thủ Thiêm 4 cũng có doanh nghiệp đề xuất triển khai theo hình thức BT.
Một số dự án cầu lớn khác cũng được doanh nghiệp đề xuất triển khai bằng hợp đồng BT, như cầu Phú Mỹ 2 nối TPHCM - Đồng Nai có tổng mức đầu tư gần 13.000 tỉ đồng, tuyến đường vượt biển kết nối Cần Giờ - Vũng Tàu…
Hàng loạt tuyến metro cũng đang được đề xuất theo hình thức BT, gắn với khai thác quỹ đất theo mô hình TOD (phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng).
Tập đoàn Masterise đề xuất lập hồ sơ đầu tư metro số 3 (An Hạ - Hiệp Bình Phước), dài 45,8km. Tổng Công ty Đầu tư và Phát triển Công nghiệp (Becamex) đề xuất nghiên cứu kéo dài tuyến metro số 1 từ TP mới Bình Dương đến Suối Tiên (gần 30km) và tuyến đường sắt Bàu Bàng - Cái Mép (127km). Tập đoàn Sovico đề xuất nghiên cứu tuyến metro số 4 (Đông Thạnh - Hiệp Phước), dài hơn 47km...
Cơ chế mới tạo cú hích mạnh cho nhà đầu tư
Có thể thấy, làn sóng đề xuất dự án BT tại TPHCM tăng mạnh trở lại khi doanh nghiệp nhận thấy những chuyển biến tích cực từ Luật số 57/2024/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật PPP và Luật Đấu thầu.
Trong đó, Luật PPP sửa đổi cho phép áp dụng trở lại hợp đồng BT và quy định rõ cơ chế thanh toán bằng quỹ đất hoặc ngân sách Nhà nước, qua đó tháo gỡ những nút thắt, từng khiến nhiều dự án BT “đóng băng” trong nhiều năm. Luật 57/2024/QH15 siết chặt quy trình lựa chọn nhà đầu tư thông qua đấu thầu minh bạch...
Đến tháng 6.2025, Quốc hội tiếp tục thông qua Luật số 90/2025/QH15 (sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu thầu, Luật PPP, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công…) cho phép phân cấp mạnh thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư từ Thủ tướng về UBND cấp tỉnh đối với 7 nhóm dự án.
Tránh đi vào vết xe đổ
Đại diện Sở Xây dựng TPHCM cho biết, BT là hình thức được thành phố áp dụng sớm và mang lại hiệu quả cao, sau đó nhân rộng ra cả nước. Nhiều dự án thành công khi thanh toán cho nhà đầu tư bằng quỹ đất như đường dẫn cầu Phú Mỹ, đường D3 kết nối cảng Hiệp Phước, cầu Thủ Thiêm 2; các dự án thanh toán bằng tiền như cầu Kênh Tẻ 2, Ông Lãnh, Văn Thánh 2, Nguyễn Tri Phương, Sài Gòn 2 cũng đạt kết quả tích cực.
Tuy nhiên, một số dự án BT rơi vào bế tắc do vướng pháp lý và cơ chế thanh toán. Điển hình là dự án chống ngập gần 10.000 tỉ đồng, khởi công từ năm 2016, dù đã hoàn thành hơn 90% nhưng phải dừng từ tháng 11.2020 vì thiếu vốn và chưa có quỹ đất thanh toán. Chi phí phát sinh rất lớn, riêng lãi vay đã hơn 1,7 tỉ đồng mỗi ngày.
Cần hợp đồng BT minh bạch để đảm bảo hài hòa lợi ích các bên
* TS Chu Công Minh - Đại học Bách khoa TPHCM - cảnh báo, các dự án BT giao thông của TPHCM có quy mô vốn rất lớn nên rủi ro cũng cao. Thiếu minh bạch từng là nguyên nhân khiến BT bị dừng; việc “đổi đất lấy hạ tầng” dễ gây thất thoát nếu định giá đất không sát thị trường. Chậm giải phóng mặt bằng cũng là yếu tố khiến tiến độ và chi phí đội lên.
“Do đó, cơ chế hợp tác giữa thành phố và nhà đầu tư phải được xây dựng rõ ràng và minh bạch để đảm bảo hiệu quả dự án và hài hòa lợi ích các bên” - ông Minh nhấn mạnh.
* Theo TS Trần Quang Thắng - Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý TPHCM, toàn bộ quá trình từ đề xuất, đấu thầu, định giá quỹ đất đến thanh toán phải được công khai và thẩm định độc lập để tránh thất thoát tài sản công.
Thứ hai, rủi ro tài chính phải được phân bổ rõ ràng, hạn chế nghĩa vụ ngân sách và tránh phụ thuộc quá lớn vào vốn vay thương mại. Cơ chế điều chỉnh giá, phạt - thưởng và giải quyết tranh chấp phải quy định chặt chẽ, bảo đảm tiến độ và hiệu quả dự án.
Thứ ba, năng lực nhà đầu tư cần được đánh giá toàn diện về tài chính, kỹ thuật và quản trị, kết hợp đấu thầu cạnh tranh để chọn đối tác uy tín. Cuối cùng, giải phóng mặt bằng, tái định cư, giám sát, kiểm toán độc lập và báo cáo định kỳ phải được thực hiện nghiêm túc để giảm rủi ro pháp lý và xã hội. Thanh Huy
