Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ vươn tầm di sản nhân loại
An Giang - Sau 45 năm kiên trì nỗ lực, tỉnh An Giang đã chắp cánh cho Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam vươn tầm di sản nhân loại.
Đêm 19.3, tỉnh An Giang làm lễ đón nhận bằng UNESCO ghi danh Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam (TP Châu Đốc, tỉnh An Giang) là Di sản văn hóa phi vật thể nhân loại.
Theo bà Nguyễn Thị Minh Thúy - Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang - chính những nỗ lực không ngừng nghỉ của nhiều thế hệ lãnh đạo và nhân dân đã chắp cánh đưa lễ hội truyền thống địa phương vươn tầm di sản thế giới.
Tượng Bà Chúa Xứ núi Sam tại chánh điện ngôi miếu. Ảnh: Thanh Mai
Ngay từ năm 1980, nhận thức được tầm quan trọng của lễ hội, tỉnh An Giang đã vào cuộc quản lý Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam. Liên tiếp từ đó đến nay, tỉnh thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo công tác gìn giữ, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa và xem đây như nhiệm vụ quan trọng, một trong những động lực tạo nên bản sắc và sức mạnh nội sinh trong quá trình phát triển của tỉnh. Những nỗ lực vượt bậc đó đã tạo ra sự lan tỏa về tín ngưỡng Bà Chúa Xứ và sức ảnh hưởng lớn trong cộng đồng.
Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam về đêm nhìn từ đỉnh núi Sam. Ảnh: Thanh Mai
Đến năm 2001, Lễ hội được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) chọn là một trong những lễ hội tiêu biểu để tổ chức lễ hội du lịch quốc gia. Bên cạnh phần lễ cổ truyền, còn có phần hội được tổ chức trọng thể.
Kể từ năm 2002, trong chương trình Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam có thêm nghi thức Lễ phục hiện rước tượng Bà (dựng lại cảnh rước Tượng Bà từ trên đỉnh núi Sam xuống miếu theo truyền thuyết dân gian với 9 cô gái đồng trinh khiêng kiệu). Từ đó, tạo ra sắc thái mới cho lễ hội.
Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam tọa lạc dưới chân núi Sam (TP Châu Đốc). Ảnh: Thanh Mai
Tuy nhiên, trước nhu cầu phát triển của xã hội và để đảm bảo tính tích cực, chủ động của các cấp lãnh đạo địa phương cũng như sự tham gia của cộng đồng trong tổ chức, thực hiện, tỉnh An Giang đã chuyển đổi quản lý lễ hội khi trao toàn bộ quyền tổ chức lễ hội cho TP Châu Đốc. Đổi mới này đã tạo ra bước ngoặt về đầu tư nâng chất cả phần lễ và phần hội. Thông qua đó những giá trị lịch sử, văn hóa tiêu biểu và giá trị cộng đồng của Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được phát huy, lan tỏa. Trên cơ sở đó Lễ hội được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Người dân khắp nơi thường xuyên tìm đến Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam cúng viếng, nhất là các dịp lễ, Tết. Ảnh: Thanh Mai
Các nghi lễ truyền thống theo phong tục tập quán cổ truyền của địa phương trong Lễ hội được tổ chức trang nghiêm, đậm đà văn hóa với các hoạt động: phục hiện rước tượng Bà; lễ tắm Bà; lễ Túc yết và xây chầu… Đồng thời được thổi hồn thêm nhiều sắc thái văn hóa các dân tộc Hoa, Chăm, Khmer… Qua đó thu hút sự tham gia của cộng đồng.
Đến năm 2021, tỉnh An Giang tiếp tục thực hiện hồ sơ Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam đệ trình Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Năm 2022, hồ sơ Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam đã được Chính phủ đồng ý đệ trình Tổ chức UNESCO xem xét ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Năm 2023, tại Diễn đàn giao lưu Kinh tế và Văn hóa Việt Nam - Ấn Độ, Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và Hội đồng Thương mại và Công nghệ Toàn cầu Ấn Độ đã vinh danh Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là “Hoạt động văn hoá tiêu biểu Châu Á – Thái Bình Dương”.
Thực hiện nghi thức dâng lễ vật cúng Bà Chúa Xứ núi Sam. Ảnh: Thanh Mai
Ngày 4.12.2024, tại Paraguay, trong khuôn khổ Kỳ họp lần thứ 19 Ủy ban liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, “Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam” của Việt Nam đã chính thức được UNESCO ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Đây là sự khẳng định và đánh giá cao của quốc tế đối với di sản, đề cao sự đa dạng, giá trị và bản sắc của văn hóa Việt Nam nói chung và tỉnh An Giang nói riêng trong bức tranh văn hóa chung của nhân loại và cũng là một đóng góp nữa của Việt Nam cho mục tiêu bảo tồn và phát huy các giá trị di sản mà UNESCO đang thúc đẩy. Việc ghi danh cũng sẽ tạo thêm nguồn lực cho bảo tồn và phát huy giá trị di sản, hỗ trợ phát triển kinh tế, văn hóa theo hướng bền vững, bao trùm ở địa phương, cộng đồng dân cư.
