Ô nhiễm môi trường - “sát thủ” nguy hiểm hơn cả bệnh tật, chiến tranh

“Sát thủ thầm lặng”

Kết quả nghiên cứu của The Lancet chỉ ra rằng, mỗi năm, trên thế giới có khoảng 9 triệu người chết vì ô nhiễm môi trường. Số ca tử vong do ô nhiễm môi trường chiếm 16% tổng số ca tử vong toàn cầu. Ô nhiễm được xem là “mối đe dọa hiện hữu đối với sức khoẻ con người và hành tinh”. Số người chết vì ô nhiễm cao gấp 3 lần so với bệnh AIDS, lao, sốt rét, ma tuý, chiến tranh và khủng bố. Ấn Độ và Trung Quốc là 2 nước dẫn đầu thế giới về số ca tử vong do ô nhiễm, lần lượt là gần 2,4 triệu và gần 2,2 triệu ca tử vong mỗi năm.

Các con số trên được đưa ra dựa trên phân tích của khoảng 7.000 nhà nghiên cứu về môi trường, từ số liệu của Chương trình Nghiên cứu quốc tế về Dịch bệnh và Viện đo lường và đánh giá sức khỏe (Mỹ). Việc nghiên cứu được tiến hành tương tự cách các nhà khoa học tính toán số ca tử vong vì thuốc lá, vốn được đưa ra dựa trên mối liên hệ giữa thuốc lá và các bệnh tim và bệnh ung thư. Các nghiên cứu dịch tễ học đã chỉ ra rằng, bệnh tim, đột quỵ, ung thư phổi và bệnh tiểu đường thường có liên quan chặt chẽ với ô nhiễm. Do đó, các nhà nghiên cứu tại tạp chí The Lancet đã xem xét nguyên nhân các ca tử vong được ghi nhận và việc tiếp xúc với ô nhiễm môi trường.

Bà Rachael Kupka (Giám đốc Liên minh toàn cầu về sức khoẻ và ô nhiễm, đồng tác giả của báo cáo) chỉ ra rằng, khi xác định nguyên nhân dẫn đến một ca tử vong nào đó, các căn bệnh như ung thư, đột quỵ, hoặc các loại bệnh khác thường được liệt kê. Trong khi đó, tương tự như nhiều yếu tố khác, ô nhiễm môi trường cũng là một yếu tố rủi ro nhưng chưa được ghi nhận là nguyên nhân gây ra cái chết. Do đó, bà cho rằng, báo cáo vừa được công bố là hồi chuông cảnh báo để mọi người có thể nhận thức được rằng ô nhiễm chính là nguyên nhân đáng kể gây ra nhiều vấn đề về sức khoẻ mãn tính.

Ô nhiễm không khí đứng đầu bảng

Theo các nhà nghiên cứu của tạp chí The Lancet, ô nhiễm không khí, bao gồm cả ô nhiễm không khí ngoài trời và ô nhiễm không khí trong nhà, là yếu tố rủi ro đầu tiên, chiếm khoảng 75% số ca tử vong do ô nhiễm môi trường.

Ô nhiễm không khí được đo bởi nồng độ bụi mịn, lưu huỳnh, và nitơ-ôxít. Ô nhiễm nước ngọt và đại dương được tính theo các loại chất thải như thuỷ ngân, nitơ, phốt-pho (phosphore), nhựa và dầu. Ô nhiễm đất được xác định do chì, thuỷ ngân, thuốc trừ sâu, hóa chất công nghiệp, chất thải điện tử và chất thải phóng xạ gây ra. Tiếp xúc với bụi mịn và khí nitơ-ôxít là nguyên nhân tử vong của 6,7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm.

Nghiên cứu cũng phân biệt rõ các chất ô nhiễm truyền thống và hiện đại. Ví dụ, các chất ô nhiễm truyền thống đó là khói, nước thải sinh hoạt. Các chất ô nhiễm hiện đại là ô nhiễm không khí từ các phương tiện giao thông hoặc từ các hoạt động công nghiệp và hóa chất độc hại. Theo báo cáo, các ca tử vong do ô nhiễm truyền thống đã giảm nhưng các ca tử vong do các chất ô nhiễm hiện đại lại tăng lên đáng kể ở hầu hết các nước trên thế giới.

Báo cáo của The Lancet cũng cảnh báo, ngày càng có nhiều bệnh mãn tính và các trường hợp tử vong sớm do các loại hóa chất độc hại. Ô nhiễm do hoá chất gây ra 1,8 triệu ca tử vong mỗi năm, bao gồm các loại kim loại nặng và các chất thải công nghiệp, thuốc trừ sâu hoặc các chất gây ô nhiễm có trong các sản phẩm được sử dụng trong tiêu dùng.

Các nhà nghiên cứu cho rằng con số này trên thực tế có thể cao hơn, do rất ít hóa chất sử dụng trong ngành công nghiệp được theo dõi đầy đủ, và việc theo dõi cũng thường chỉ được tiến hành ở một số nước phát triển. Trong đó, ô nhiễm chì được xác định là loại phổ biến nhất. “Ở các nước, bình điện của ô tô đều được tái chế. Tuy nhiên, ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, hơn một nửa tổng số bình điện bị bỏ đi hoặc không được tái chế và xử lý đúng cách”, bà Kupka cho hay.

Đáng chú ý, bà Kupka cảnh báo về nguy cơ từ các loại gia vị và hương liệu bị pha tạp chất, đặc biệt là ở các nước sử dụng nhiều gia vị trong ẩm thực như Ấn Độ, Bangladesh, Maroc... “Trong quá trình chế biến, họ thêm chì cromat hoặc muối chì để tạo ra màu vàng hoặc đỏ, bắt mắt cho gia vị”, bà nói. Bên cạnh đó, việc sử dụng đồ gốm tráng men chì hoặc dụng cụ nấu nướng bằng nhôm có chứa chì cũng là mối nguy cơ được cảnh báo. “Khi nấu ăn bằng các loại vật dụng này, chì có thể ngấm trực tiếp vào thực phẩm”, Giám đốc Liên minh toàn cầu về sức khoẻ và ô nhiễm cảnh báo.

Báo cáo được đưa ra sau khi Liên minh châu Âu (EU) hồi tháng 4 vừa qua đã công bố một kế hoạch nhằm loại bỏ hàng loạt các hóa chất nguy hiểm nhất cho sức khỏe và môi trường khỏi các sản phẩm tiêu dùng vào năm 2030. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng vấn đề này vẫn chưa được quan tâm và xử lý một cách đúng mức.

Thiệt hại nặng nề về kinh tế

Thiệt hại kinh tế liên quan đến các ca tử vong sớm do ô nhiễm cũng là vấn đề được giới chuyên gia quan tâm. Sử dụng phương pháp đánh giá chi phí ô nhiễm hiện đại, dựa trên các triển vọng tăng trưởng kinh tế xã hội của các quốc gia, báo cáo của The Lancet cho rằng, thiệt hại kinh tế liên quan đến ô nhiễm vào năm 2015 tương đương với 6,2 % GDP thế giới. Báo cáo nhấn mạnh, không khí ô nhiễm tác động đến kinh tế đặc biệt nghiêm trọng ở các khu vực Đông Á (10,3% GDP), và Thái Bình Dương (9,3% GDP).

Theo báo cáo, 92% số ca tử vong do ô nhiễm môi trường tập trung ở các nước có thu nhập trung bình và thấp, đặc biệt là ở các nước thuộc khu vực Nam Á như Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh...

Ở các nước có quá trình công nghiệp hoá diễn ra nhanh chóng như Ấn Độ, Pakistan, Madagascar hoặc Kenya, báo cáo nhận định, cứ 4 người tử vong thì có đến một ca có liên quan đến ô nhiễm. Báo cáo cũng nhấn mạnh, thiệt hại kinh tế do ô nhiễm môi trường ước tính lên tới hơn 4.600 tỷ USD mỗi năm, hay tương đương với 6,2% GDP thế giới.

Từ những kết quả nghiên cứu trên, The Lancet kêu gọi xóa bỏ quan điểm sai lầm cho rằng ô nhiễm là hệ quả tất yếu của sự phát triển kinh tế. Các nhà nghiên cứu tại tạp chí này kêu gọi các chính phủ và các nhà tài trợ tăng cường tài trợ cho việc kiểm soát ô nhiễm, giám sát tốt hơn vấn đề này.

Cùng với đó, họ cũng kêu gọi các nước thành lập một cơ quan khoa học độc lập để đánh giá vấn đề ô nhiễm môi trường, tương tự Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu. “Tương tự hiện tượng Trái đất nóng lên, ô nhiễm là một mối đe doạ toàn cầu và không bị giới hạn bởi đường biên giới và cần một phản ứng quốc tế”, bà Rachel Kupka nhấn mạnh.