Nan giải thu hồi nợ bảo hiểm xã hội: Cơ quan quản lý kêu khó, người lao động lãnh đủ

Danh sách dài, nỗi lo lớn: Những đơn vị nợ dai, nợ lớn

Theo thống kê mới nhất của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam, tính đến hết tháng 5 năm 2025, tổng số tiền nợ BHXH trên toàn quốc đã lên tới gần 14.000 tỉ đồng.

Đáng chú ý, trong số này có khoảng 4.000 tỉ đồng thuộc nhóm nợ khó thu hồi, xuất phát từ các doanh nghiệp đã phá sản, đang giải thể hoặc không còn người đại diện pháp luật. Hệ lụy kéo theo là khoảng 206.000 người lao động bị ảnh hưởng quyền lợi do doanh nghiệp nợ BHXH.

Trong số đó, có hơn 125.000 người đến thời điểm này vẫn chưa được giải quyết chế độ, vì quá trình tham gia BHXH bị gián đoạn. Nhiều người đủ tuổi nghỉ hưu nhưng không có đủ số năm đóng do doanh nghiệp chậm nộp hoặc trốn đóng, dẫn đến việc không thể hoàn tất hồ sơ, phải “chờ” hoặc tạm bảo lưu quá trình lao động mà chưa biết bao giờ mới được hoàn tất quyền lợi.

Tình trạng nợ đọng BHXH diễn ra ở nhiều loại hình doanh nghiệp, trong đó có cả các doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài và cơ sở giáo dục tư thục.

Tại Hà Nội, danh sách các đơn vị nợ BHXH kéo dài với số tiền lớn và thời gian nợ lâu là rất đáng lo ngại. Nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, sử dụng lao động người nước ngoài cũng nằm trong danh sách nợ khó thu hồi.

Một số trường hợp điển hình có thể kể đến như Công ty TNHH Human Technology Innovation Việt Nam (địa chỉ tại tòa nhà HL Tower, Cầu Giấy), Công ty TNHH INDIDA (Gelexia Riverside, Hoàng Mai), Công ty TNHH Thương mại & dịch vụ Seoul in Hanoi (Mỹ Đình, Nam Từ Liêm) hay Công ty CP Phát triển Giáo dục GlobaleEdu Việt Nam (Thụy Phương, Bắc Từ Liêm).

Các đơn vị này đều có người lao động là người nước ngoài tham gia BHXH, nhưng đang trong tình trạng nợ kéo dài mà chưa có hướng xử lý dứt điểm.

Bên cạnh nhóm doanh nghiệp FDI, nhóm các trường mầm non tư thục vốn là nơi sử dụng nhiều lao động nữ, lao động có hoàn cảnh đặc biệt cũng chiếm một tỉ lệ không nhỏ trong danh sách nợ BHXH. Nhiều trường đang nợ hàng chục đến hàng trăm triệu đồng, với thời gian nợ kéo dài hàng chục tháng.

Trường hợp lớp Mầm Non Tư Thục Rùa và Thỏ tại Long Biên, Hà Nội hiện nợ hơn 1,1 tỉ đồng trong gần 100 tháng. Nhiều trường mầm non tư thục khác như Thế Giới Nhỏ, Sunkids, Sơn Ca, Thảo Linh, Việt Á… cũng đang nợ BHXH từ 2 đến 15 tháng, số tiền dao động từ 10 - 80 triệu đồng mỗi trường.

Những khoản nợ tuy nhỏ lẻ nhưng khi cộng dồn từ nhiều đơn vị, tổng số tiền bị chậm đóng là rất lớn. Hệ quả là hàng nghìn giáo viên, nhân viên nuôi dạy trẻ bị “treo” sổ BHXH, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi hiện tại và tương lai.

Không chỉ nợ theo kiểu nhỏ giọt, nhiều doanh nghiệp lớn cũng đang để tồn đọng khoản nợ BHXH kéo dài và có giá trị lên tới hàng tỉ đồng. Đơn cử như Công ty TNHH Khăn Việt (quận Cầu Giấy) đang nợ gần 3,5 tỉ đồng trong hơn 45 tháng. Công ty TNHH Đông Dược Phúc Hưng (Hà Đông) nợ hơn 1,4 tỉ đồng. Công ty Cổ phần Hancorp (Hai Bà Trưng) nợ gần 1 tỉ đồng trong hơn 53 tháng.

Công ty Cổ phần Sơn Valpasee Việt Nam (Ngọc Lâm, Long Biên) đang nợ BHXH gần 74 tháng với số tiền trên 744 triệu đồng.

Đáng lo ngại, phần lớn các doanh nghiệp này đều đã không còn khả năng thanh toán hoặc trong tình trạng chờ phá sản, giải thể, khiến việc thu hồi nợ gần như bất khả thi.

Thanh tra, kiểm tra quyết liệt nhưng vẫn vướng cơ chế

Để đối phó với tình trạng chậm đóng, trốn đóng, và chiếm dụng quỹ BHXH, ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã triển khai nhiều biện pháp quyết liệt trong công tác thanh tra, kiểm tra. Trong năm 2024 và 4 tháng đầu năm 2025, toàn ngành đã thực hiện thanh tra, kiểm tra tại 22.928 đơn vị.

Ngoài việc tăng cường kiểm tra, ngành BHXH còn đẩy mạnh truyền thông, tổ chức các buổi làm việc trực tiếp với đơn vị nợ để tuyên truyền pháp luật về BHXH, đồng thời hướng dẫn khắc phục và xử lý vi phạm.

Những trường hợp cố tình vi phạm kéo dài, trây ỳ nộp BHXH sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính, cưỡng chế thi hành quyết định hoặc thậm chí chuyển hồ sơ sang cơ quan công an để xem xét khởi tố hình sự nếu có dấu hiệu chiếm dụng, lạm dụng quỹ.

Tuy nhiên, việc thu hồi các khoản nợ tồn đọng lớn, đặc biệt là nợ khó đòi từ doanh nghiệp mất khả năng thanh toán, vẫn đang là thách thức lớn.

Trước thực trạng này, đã có những đề xuất sử dụng ngân sách nhà nước hoặc phần lãi đầu tư quỹ BHXH để tạm thời chi trả cho người lao động, sau đó tính toán thu hồi từ doanh nghiệp. Tuy nhiên, các phương án này vẫn chưa được đưa vào dự thảo Luật BHXH sửa đổi do lo ngại tạo tiền lệ xấu, khiến doanh nghiệp dựa dẫm vào quỹ hoặc ngân sách để trây ỳ nghĩa vụ đóng góp.

Rõ ràng, nợ bảo hiểm xã hội, đặc biệt là nợ khó thu không chỉ là vấn đề tài chính đơn thuần mà là thách thức lớn đối với hệ thống an sinh. Khi quyền lợi người lao động bị gián đoạn, niềm tin vào chính sách cũng bị lung lay.