36 cán bộ Viện Pháp y tâm thần Trung ương bị khởi tố và lỗ hổng của hệ thống tư pháp

Vụ việc Công an TP Hà Nội khởi tố 36 lãnh đạo, cán bộ Viện Pháp y tâm thần Trung ương vì tiếp tay cho hành vi “chạy” kết luận giám định nhằm trốn tránh trách nhiệm hình sự không chỉ gây chấn động dư luận mà còn làm lộ ra một lỗ hổng nghiêm trọng trong hệ thống tư pháp.

Rất khó tin là chỉ cần một kết luận “có bệnh tâm thần”, một người với hàng loạt tiền án, tiền sự như bị can Nguyễn Thị Mai Anh có thể thoát vòng tố tụng, ung dung sống trong phòng riêng có điều hòa, thậm chí tổ chức sử dụng ma túy và đi du lịch trong thời gian đang chữa bệnh bắt buộc.

Đáng nói, những kết luận ấy lại được mua bằng tiền, được thao túng từ cấp lãnh đạo đến nhân viên bảo vệ Viện Pháp y tâm thần Trung ương.

Sự thật này khiến không ít người hoang mang với câu hỏi: đã có bao nhiêu vụ án bị che lấp bởi tấm áo choàng “mất năng lực hành vi” của người phạm tội?

Bao nhiêu người đáng bị xử lý nghiêm minh đã được hợp pháp hóa sự vô tội nhờ những kết luận sai trái từ một hệ thống giám định như Viện Pháp y tâm thần Trung ương?

Không thể phủ nhận tính phức tạp của việc giám định pháp y tâm thần, khi ranh giới giữa thật và giả đôi khi rất mong manh.

Tuy nhiên, chính vì thế, việc kiểm soát chặt chẽ quy trình giám định càng phải được đặt ở mức cao hơn, thay vì để sót lỗ hổng như hiện nay.

Quy định hiện hành đang bộc lộ những lỗ hổng nguy hiểm: người đang điều trị tâm thần bắt buộc mà bỏ trốn thì chỉ bị xử lý hành chính; kết luận giám định chỉ qua một cấp; không có cơ chế phản biện độc lập hay đánh giá lại.

Đó chính là các nguyên nhân cơ bản dẫn đến việc một vài cá nhân có thể làm tha hóa cả một tổ chức lên đến 36 con người từ lãnh đạo đến bảo vệ.

Và bài học lớn nhất từ vụ án này là, trước sự cám dỗ của vật chất, chúng ta không thể chỉ trông chờ vào lương tâm và đạo đức của cán bộ công chức, mà phải thiết kế lại quy định để ngăn chặn nguy cơ sa ngã cũng như không ai có thể dễ dàng thao túng luật pháp.

Theo đó, cần xem xét sửa đổi ngay Nghị định 64/2011, bổ sung chế tài hình sự với người trốn khỏi cơ sở chữa bệnh bắt buộc, đồng thời quy định bắt buộc giám định hai cấp với các vụ án có yếu tố nghiêm trọng.

Cũng cần tách biệt cơ sở điều trị với hội đồng giám định để tránh “vừa đá bóng vừa thổi còi”.

Quan trọng nhất, phải xây dựng cơ chế giám sát độc lập và công khai kết luận giám định trong các vụ án hình sự nghiêm trọng để bảo đảm minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Khởi tố 36 lãnh đạo, cán bộ Viện Pháp y tâm thần Trung ương là cần thiết, nhưng suy cho cùng thì cũng chỉ xử lý phần ngọn.

Và khi đó, niềm tin của người dân vào sự công bằng của pháp luật sẽ bị tổn thương, khó để hàn gắn.