Bộ Quốc phòng nêu bất cập trong Luật nghĩa vụ quân sự, đề xuất sửa đổi

Bộ Tư pháp vừa có báo cáo kết quả triển khai thực hiện Kế hoạch số 81/KH-UBTVQH15 ngày 5-11-2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội triển khai thực hiện Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị và Đề án định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV.

Tại báo cáo này, Bộ Tư pháp đã nêu kết quả đánh giá, rà soát về Luật Nghĩa vụ quân sự và một số định hướng sửa đổi để phù hợp với thực tiễn.

Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015 có hiệu lực từ ngày 1-1-2016. Sau thời gian thi hành, Bộ Quốc phòng đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương tiến hành sơ kết, đánh giá kết quả 6 năm thi hành Luật, giai đoạn 2016 - 2021.

Tân binh ở Hà Nội lên đường nhập ngũ vào đầu năm 2022. Ảnh: NLĐO

Kết quả cho thấy, sau 6 năm thi hành Luật và hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đã tạo khuôn khổ pháp lý quan trọng để các địa phương, đơn vị thực hiện tốt nhiệm vụ tuyển quân, bảo đảm đủ chỉ tiêu, chất lượng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội và bảo vệ Tổ quốc.

Tuy nhiên, quá trình thi hành cũng đã bộc lộ những vướng mắc, bất cập, đặt ra vấn đề cần sửa đổi, bổ sung để phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Trong đó, có bất cập về đăng ký nghĩa vụ quân sự khi thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc, học tập quy định tại khoản 2 Điều 17 của Luật.

Theo quy định hiện hành, công dân nam đủ 17 tuổi trong năm phải trực tiếp đến cơ quan đăng ký nghĩa vụ quân sự, công dân trúng tuyển trình độ cao đẳng, đại học khi nhập học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học; công dân khi thay đổi nơi cư trú, nơi làm việc trong thời hạn 10 ngày phải làm thủ tục di chuyển đăng ký nghĩa vụ quân sự.

Đối chiếu với các quy định của pháp luật có liên quan (Luật Cư trú) cho thấy, quá trình thực hiện việc đăng ký di chuyển nghĩa vụ quân sự gặp bất cập như còn tình trạng công dân trong độ tuổi thực hiện nghĩa vụ quân sự không đăng ký di chuyển từ địa phương nơi đăng ký nghĩa vụ quân sự lần đầu đến nơi làm việc mới.

Đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học, công tác đăng ký, quản lý nghĩa vụ quân sự chưa thành nề nếp. Việc thực hiện đăng ký di chuyển nghĩa vụ quân sự khi nhập học và đăng ký di chuyển sau khi tốt nghiệp về địa phương, đến nơi làm việc hoặc thôi học chưa chặt chẽ, qua đó, tạo kẽ hở để một số công dân trong độ tuổi nhập ngũ trốn tránh thực hiện nghĩa vụ quân sự.

Quá trình tổng kết của Bộ Quốc phòng cũng chỉ rõ bất cập về số lần gọi nhập ngũ trong năm. Theo quy định hiện hành, hàng năm tổ chức tuyển quân một đợt trong năm đã tạo thuận lợi cho địa phương giao quân, hạn chế đơn thư liên quan về tạm hoãn nghĩa vụ quân sự tại ngũ dịp công dân trúng tuyển đại học, cao đẳng nhập học (tháng 9 hàng năm).

Việc tuyển quân một đợt trong năm dẫn đến tình trạng một số đơn vị quân, binh chủng kỹ thuật thiếu hạ sĩ quan, binh sĩ là nhân viên chuyên môn kỹ thuật (trong khoảng thời gian huấn luyện chiến sĩ mới và thời gian đào tạo chuyên môn kỹ thuật) nhiều hơn so với tuyển quân hai đợt/năm.

Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng cũng chỉ rõ, nếu thực hiện tuyển quân hai đợt trong năm cũng không khắc phục được triệt để tình trạng trên và còn gây xáo trộn, tốn kém, đặc biệt sẽ phát sinh nhiều đơn thư liên quan đến tạm hoãn nghĩa vụ quận sự tại ngũ vào thời điểm tuyển quân đợt hai.

Đối với quy định về tạm hoãn gọi nhập ngũ, hiện Điều 41 của Luật quy định là lao động duy nhất phải trực tiếp nuôi dưỡng thân nhân không còn khả năng lao động hoặc chưa đến tuổi lao động thì được xem xét tạm hoãn gọi nhập ngũ.

Tuy nhiên, quy định "người không còn khả năng lao động" thiếu chi tiết, dẫn đến không thống nhất trong quá trình thực hiện xét duyệt đối tượng tạm hoãn gọi nhập ngũ, ảnh hưởng công bằng xã hội. Bởi theo Bộ Quốc phòng, người không còn khả năng lao động, được hiểu là người suy giảm % khả năng lao động, cũng có thể hiểu là người đã hết tuổi lao động, có lương hưu, không có lương hưu...

Điều 41 cũng quy định công dân đang được đào tạo trình độ đại học, cao đẳng hệ chính quy sẽ được tạm hoãn gọi nhập ngũ trong thời gian một khóa đào tạo của một trình độ đào tạo. Tuy nhiên, những trường hợp được gia hạn học thêm, lưu ban, nợ môn, thi lại tốt nghiệp chưa được quy định cụ thể, dẫn đến tình trạng công dân lợi dụng để trốn tránh gọi nhập ngũ…

Từ những vướng mắc, bất cập nêu trên, Bộ Quốc phòng kiến nghị Chính phủ giao bộ này chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan nghiên cứu, đề xuất báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015 trong nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV.

Cụ thể, dự kiến trình Chính phủ xem xét trong tháng 12-2023; trình Quốc hội xem xét, thông qua Chương trình lập đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024; trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến về dự thảo luật sửa đổi, bổ sung tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5-2025), thông qua tại kỳ họp thứ 10 (tháng 10-2025).